آناتومی دهان و دندان

آناتومی دهان و دندان شامل حفره دهان، دندان‌ ها، زبان، بزاق و غدد بزاقی، لثه، لب‌ ها و سقف دهان می شود. اولین عضو دستگاه گوارش بدن دهان است که از لب‌ ها شروع می‌ شود و به حلق منتهی می‌گردد. در ادامه این مطلب به آناتومی دهان و دندان می‌ پردازیم، پس با مجله بست دنتیست همراه باشید.

بررسی کوتاه آناتومی دهان

در حفره دهانی، فک بالا ثابت بوده ولی فک پایین متحرک است و عمل باز و بسته شدن دهان را به عهده دارد. در آناتومی دهان و دندان، داخل استخوان‌ های هر فک حفراتی وجود دارد که ریشه دندان‌ ها درون آن قرار می‌ گیرد. اولین قدم در راه گوارش غذا، خرد کردن و جویدن مواد غذایی است که توسط دندانها انجام می‌ شود. آب و مواد غذایی برای گوارش اول وارد این عضو از بدن می‌ شوند و چهار عمل اصلی این بخش شامل، جویدن و کمک به هضم غذا، حس چشایی، تکلم و تنفس می‌ باشد.

شناخت آناتومی دهان و دندان

دندان تنها قسمتی کوچکی از آناتومی بدن است و خود از بخش های مختلفی تشکیل شده است که این بخش ها در کنار یکدیگر نقش موثری در صحبت کردن و همچنین غذا خوردن ایفا می کنند. به طور کلی آناتومی دندان از سه جزء آب، مواد ارگانیک و مواد غیر ارگانیک تشکیل شده است.

هر انسانی به طور معمول 32 دندان دائمی دارد که 16 تا از آنها بر روی فک بالا و 16 تای دیگر روی فک پایین قرار گرفته اند. اما گاهی اوقات به دلایل مختلفی مانند ژنتیک، نقص مادرزادی و یا مشکلات مربوط به رویش دندانها، این احتمال وجود دارد که در دهان فرد تعداد دندانها از این مقدار بیشتر و یا کمتر باشند.

انواع دندان و عملکرد آنها

دندان‌ پیشین: به چهار دندان میانی فک پایین و بالا، دندان‌ های پیشین یا ثنایا می‌ گویند. غذا را به وسیله این دندان ها می گیریم، تکه تکه می کنیم و همچنین می بریم. این دندان‌ ها دارای لبه تیزی بوده و سطح مقطع این دندانها عرض زیادی دارد و باریک است.

دندان نیش: این دندان که به دندان نوک تیز نیز معروف است، در طرفین دندانهای پیش وجود دارند و برای نگه داشتن و بریدن مواد غذایی استفاده می‌ شوند.

دندان آسیای کوچک: این دندانها به دندان های پرمولار نیز شناخته می شوند و به دلیل برآمدگی ها و لبه های تیزی که بر روی سطحشان وجود دارد، در بریدن و خرد کردن مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرند. همانطور که در بالاتر نیز گفتیم، تعداد این دندانها در هر فک 2 عدد است.

دندان‌ آسیای بزرگ: دندان های آسیای بزرگ و یا مولار، دارای سطح صاف و وسیعی هستند و در عقب فک قرار گرفته اند. کاربرد این دندانها در له کردن، جویدن و ساییدن مواد غذایی است.

دندان عقل: این دندان‌ ها که 4 تا هستند، در عقب ترین قسمت ناحیه فکی دهان قرار گرفته اند و به آنها دندان آسیای سوم نیز می‌ گویند. در حقیقت به آخرین دندان آسیای بزرگ، دندان عقل گفته می‌ شود. این دندانها از 18 سالگی به بعد در‌ می‌ آیند و در اغلب اوقات کشیده می‌ شوند.

به طور کلی در افراد بالغ در هر نیمه فک، چهار دندان پیشین، دو دندان نیش یا نوک تیز، دو دندان آسیای کوچک و دو دندان آسیای بزرگ وجود دارد.

بخش‌ های مختلف دندان

در انسان بالغ، هر دندان از قسمت های مختلفی تشکیل شده است که در این قسمت، آناتومی دندان به زبان ساده را توضیح خواهیم داد.

تاج دندان:

دندان دارای سه بخش اصلی تاج، گردن و همینطور ریشه دندان است و به بخش بالایی دندان که در بالای لثه قرار دارد و هنگام مشاهده داخل دهان دیده می‌ شود، تاج دندان گفته می شود. تاج بخشی از دندان است که با مینای دندان پوشیده شده است و از عاج زیر آن محافظت می کند.

گردن یا طوق دندان:

این بخش از دندان در ناحیه خط لثه قرار دارد و در حقیقت بخش جداکننده دندان در خط لثه است. در این قسمت از دندان، ریشه و تاج دندان به هم می‌ رسند.

ریشه دندان

بخشی از دندان که از خط لثه به سمت پایین می رود و وارد استخوان فک بالا و پایین می شود، ریشه آن است. در واقع این ریشه دندان است که دندانها را درون دهان نگه می‌ دارد. دندان‌ها از نظر تعداد ریشه با یکدیگر متفاوت هستند و بعضی از آنان مانند دندان پیش و نیش دارای یک ریشه و برخی دیگر مانند دندان آسیای بزرگ، دو و یا سه ریشه دارند. این ریشه‌ ها می‌ توانند به هم جوش خورده و یا از یکدیگر جدا باشند.

مینای دندان

سخت‌ ترین بافت موجود در بدن انسان مینای دندان است که از فسفات کلسیم کریستالی تکشیل شده و به سفتی یک کریستال است. مینای دندان بافتی سفید رنگ است که تاج دندان را می‌ پوشاند و وظیفه حفاظت از عاج را به عهده دارد. این بخش دندان، تنها بافتی است که هیچ سلول زنده‌ ای در آن وجود ندارد و چون زنده نیست نمی‌ تواند پس از پوسیدگی دندان یا آسیب دیدگی، خود را ترمیم کند.

عاج دندان

بخش اصلی هر دندان را عاج تشکیل داده و تقریبا در تمام طول دندان وجود دارد. عاج بافتی شبیه به استخوان دارد ولی نرم تر از مینای دندان است و همینطور مواد معدنی آن از مینای دندان کمتر است. عاج دندان خاصیت ارتجاعی و و تراکم پذیری داشته و در قسمت تاج توسط مینای دندان محافظت می شود.

پالپ دندان

مغز دندان در داخلی‌ ترین بخش دندان که دارای بافتی نرم است را پالپ دندان می‌ گویند. پالپ دندان از رگ‌ های خونی، فیبر‌های عصبی و بافت پیوندی تشکیل شده است. این بخش از دندان، زیر عاج قرار دارد و از تاج تا نوک ریشه کشیده شده است. همچنین این قسمت رگ های انفاوی کوچکی را در خود جای داده است که گلبول های سفید خون را به دندان منتقل می کند تا در مبارزه با مواد خارجی عفونت زا و باکتری ها به بدن کمک کند.

سمنتوم

به یک لایه نازک که سطح ریشه دندان را می‌ پوشاند، سمنتوم گفته می شود. فیبرهای رباط پیرامون دندان در این قسمت قرار دارند. این لایه به سختی استخوان و بسیار نرم تر از مینای دندان است.

لثه

در اصطلاح تخصصی به بافت لثه، ژینژیوا گفته می‌ شود. لثه بافتی صورتی رنگ و نرم است که از استخوان فک و ریشه‌ های دندان محافظت می‌ کند و گردن دندان را نیز می‌ پوشاند.

کانال ریشه

کانال ریشه دندان و یا کانال پالپ به فضای باز داخل ریشه دندان می‌‌ گویند. عصب‌ ها و رگ‌ های خونی مرتبط به بافت بیرونی اطراف، از راه کانال ریشه وارد پالپ می‌ شوند.

حفره استخوانی

این قسمت از استخوان فک، ریشه دندان را احاطه کرده و دندان را در جای خود نگه می‌ دارد.

رباط پریودنتال

این رباط گروهی از الیاف بافت همبند هستند که یک سر این الیاف به سمنتومی که ریشه دندان را می پوشاند متصل است و سر دیگر آن ریشه دندان را به استخوان فک متصل می کند. این رباط دندان را محکم در حفره آن نگه می‌ دارد.

کانال های فرعی:

به کانال‌ های کوچکتری که از کانال اصلی ریشه به وسیله عاج دندان به رباط پریودنتال منشعب می‌ شوند، کانال فرعی می گویند. طبق آناتومی دهان و دندان این کانا ها در نزدیکی انتهای ریشه دندان قرار دارند.

سن رویش و افتادن دندان ها در کودکان

دندان های شیری نوزاد از زمانی که در رحم مادر است شروع به شکل گرفتن کرده اما از 6 تا 12 ماهگی شروع به رویش و بیرون زدن از لثه می کنند. یک کودک در حالت نرمال باید مجموعه ای از دندانهای شیری خود را تا سن 3 سالگی درآورده باشد.

معمولا از سن 6 سالگی دندان های شیری کودک شروع به افتادن می کنند و جای خود را به دندان های دائمی می دهند.

تفاوت دندان های شیری و دائمی از نظر آناتومیک

دندان ‌های شیری، سرهای نوک تیزتر و سفیدتری از دندان ‌های دائمی دارند. این دندانها همچنین دارای مینای دندان و عاج نازک تری هستند، بنابراین بیشتر مستعد ساییدگی هستند. اتاقک های پالپ در این نوع دندان ها نسبتا بزرگ هستند اما ریشه های ظریف کوچکی دارند.